Πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η συζήτηση, που διοργανώθηκε στα πλαίσια των εκδηλώσεων για την Πρωτομαγιά, στο Εργατικό Κέντρο Άρτας. Η κεντρική εισήγηση έγινε από τον Γιώργο Παπασωτηρίου, ερευνητή – δημοσιογράφο, συγγραφέα του βιβλίου «το ματωμένο θέρος του 1882». Τοποθετήσεις έγιναν από το Εργατικό Κέντρο Άρτας, με ομιλία της Λαμπρίνας Σκορίλα, αντιπροέδρου του Εργατικού Κέντρου Άρτας, του Μπάμπη Πεσλή, από την διοίκηση της Ο.Α.Σ.Ν.Α., ενώ παρέμβαση έκανε και ο ερευνητής Φώτης Βράκας.
ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΡΤΑΣ, ΛΑΜΠΡΙΝΑΣ ΣΚΟΡΙΛΑ, ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ 1882 ΣΤΗΝ ΑΡΤΑ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Με την προσάρτηση της Άρτας στην Ελλάδα το 1881, οι σκλάβοι της γης, θάρρεψαν πως τελείωσαν τα ψέματα και πως γίνονται ελεύθεροι. Έτσι εννοούσαν το ρωμαίικο, που από χρόνια περίμεναν και το λαχταρούσαν. Όχι μόνο από πατριωτικό πόθο, αλλά και την μεταβολή προς τη γη, των σχέσεων τους, συνδέοντας και συγχέοντας την ιδέα της Οθωμανικής κυριαρχίας, άρα και της τσιφλικάδικης ιδιοκτησίας με την κατάρρευσή της. Έπεσαν έξω. Σε τρία χρόνια, από το 1878 μέχρι το 1881, έγινε μια τεράστια μεταβίβαση τίτλων γης από τους Τούρκους στους τσιφλικάδες και για την Άρτα που συζητάμε, στον Καραπάνο, που έχοντας πλήρη ατομική ιδιοκτησία στις καλλιεργούμενες εκτάσεις, κατάργησε τα δικαιώματα των καλλιεργητών, μετατρέποντας τους σε κατεστραμμένους αγρότες, εργάτες ή πρόσκαιρους ενοικιαστές γης. Στην περίπτωση μας τα τσιφλίκια του Καραπάνου δεν αντλούσαν την προέλευση τους από το προκαπιταλιστικό Οθωμανικό παρελθόν, αλλά προέρχονταν από την πρόσφατη καπιταλιστική διείσδυση.
Μέχρι την προσάρτηση της Άρτας, στην Ελλάδα, ο Καραπάνος δεν κατάφερε να διώξει τους χωρικούς. Μετά την προσάρτηση έδιωξε πλήθος αγροτικών οικογενειών, από τα κατά παράδοση κτήματα τους, εμπόδιζε άλλους να καλιεργούν και τα μίσθωνε σε βλάχους νομάδες. Η συμπεριφορά των καινούριων αφεντάδων, ήταν όχι μόνο η ίδια με την συμπεριφορά των Τούρκων, αλλά πολύ χειρότερη. Οι καταπιέσεις δεν υποφέρονταν και οι φόροι και τα χαράτσια ήταν αβάσταχτα. «Πέτρα, χώμα και κλαρί» όπως έλεγαν τότε ήταν στην απόλυτη δικαιοδοσία της οικογένειας Καραπάνου. Το τσιφλίκι εν προκειμένου, δεν συνιστούσε φεουδαρχική σχέση, σχέση δουλοπαροικίας. Η λειτουργία του εδράζονταν στην καπιταλιστική γαιοκτησία, ενώ η συγκεκριμένη κολιγική σχέση αποτελούσε μεταβατική μορφή προς τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής στον αγροτικό τομέα. Ο Έλληνας τσιφλικάς, και στην περίπτωση μας ο Καραπάνος, ήταν Αστός που καρπώνονταν τόσο την γαιοπρόσοδο, όσο και την πρόσοδο του πιστωτικού κεφαλαίου του από την τοκογλυφική του δραστηριότητα.
Η ελληνική αστική τάξη, πριν ακόμη από την Επανάσταση του 1821, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται στο εμπόριο, στις μεταφορές, στη ναυπήγηση πλοίων…, αποτελώντας το πιο δυναμικό τμήμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης. ενώ η Άρτα και άλλα μέρη καθίστανται κέντρα του διαμετακομιστικού εμπορίου. Μάλιστα η Άρτα επιλέχθηκε από τον πρόξενο Garnier, που από μια έκθεσή του, με χρονολογία 3 Νοέμβρη 1702, μαθαίνουμε πώς για τούς Γάλλους εμπόρους ή ’Άρτα παρουσίαζε εξαιρετικό ενδιαφέρον.”…… ’Έχω παρατηρήσει, έγραφε τότε, ότι το λιμάνι της ’Άρτας είναι χρήσιμο όχι μόνο για να στέλνει κανείς τη βασιλική αλληλογραφία από το Παρίσι ή τη Μασσαλία στην Κωνσταντινούπολη…. αλλά και γιατί μπορούμε ν’ ανοίξουμε ένα εμπόριο πολύ ευνοϊκό για τούς Γάλλους από τούς ‘Αγίους Σαράντα ώς το Αιτωλικό σέ κάθε είδους εμπόρευμα και προ παντός σιτάρια, πού μπορεί να σηκώσει κανείς άφθονα και σέ τιμή λογική, κατά μήκος τής παραλίας, καθώς και κρέατα βοδινά ή χοιρινά τα όποια θα ήταν δυνατό να παστωθοΰν για το ναυτικό…. σέ περίπτωση πού θα παρουσιάζονταν έλλειψη στη Γαλλία.» Κι ακόμη, ή “Άρτα ήταν το κέντρο μιας εύφορης περιοχής, κατεξοχήν αγροτικής, πού θα τροφοδοτούσε το γαλλικό εμπόριο με πρώτες ύλες για εξαγωγή.
Η προσάρτηση της Άρτας, είχε προφανώς διαμορφωμένες βάσεις προς τα που θα κινηθεί. Ήταν μια εποχή κατά την οποία οι ανάγκες επιβίωσης υποχρέωναν τις εργατικές οικογένειες σε μια «διπλή εξάρτηση» από δραστηριότητες τόσο του αγροτικού όσο και του αστικού τομέα της οικονομίας. Το εγχείρημα της συντήρησης και αναπαραγωγής της οικογένειας πρόβλεπε την αποστολή ενός ή περισσότερων αρσενικών μελών της σ’ εκείνο το αστικό κέντρο που θεωρούνταν ότι πρόσφερε τις καλύτερες επαγγελματικές δυνατότητες” για μια περίοδο ενός-τριών χρόνων, ενώ η υπόλοιπη οικογένεια έμενε στο χωριό με υποτυπώδη μέσα διαβίωσης, που χειροτέρευαν τους χειμερινούς μήνες γιατί τα μέλη των οικογενειών τους που ήταν εργάτες σε πόλεις, υποχρεώνονταν να ζούν με το ψωμί που θα στέλναν από το χωριό. Χαρακτηριστικό της εγκατάλειψης των χωριών είναι και η συγκέντρωση εργατών στην πόλη της Άρτας, που ο πληθυσμός της από 4328 κατοίκους το 1881, ανέβηκε στις 9675 το 1896.
Την περίοδο αυτή, άρχισαν να κάνουν, έντονα πιά την εμφάνιση τους και οι διάφοροι τεχνίτες (τσαγκαράδεσ, σαμαράδες, ραφτάδες, μαστόροι-κτίστες, και να διαμορφώνονται τα διάφορα συνάφια, που ήταν οργανωμένα σε ομοιοεπαγγελματική βάση και με αυστηρή ιεραρχική δομή (ο πρωτομάστορας, οι μαστόροι, οι βοηθοί-καλφάδες και οι μαθητευόμενοι-τσιράκια). Παρά το συντεχνιακό τους σύστημα, είχαν τη δική τους συμβολή, στον σχηματισμό μιας πρωτόλειας μορφής μισθωτής εργασίας, για να ακολουθήσει, η συγκρότηση επιχειρήσεων στους τομείς αυτούς, που σημαδεύτηκε από τριπλασιασμό του εθνικού εισοδήματος την περίοδο 1881-1909, ενώ το εργατικό εισόδημα παρέμεινε στάσιμο. Αυτό όξυνε ακόμα παραπέρα τις ταξικές αντιθέσεις, όξυνε την ταξική πάλη κάνοντας «επίσημη εμφάνιση» το «εργατικό ζήτημα» με τη δημιουργία αργότερα των πρώτων σωματείων της Άρτας από τους συγκεκριμένους κλάδους.
Η αγροτική εξέγερση στην Άρτα το 1882, άφησε τις επιδράσεις της στην εργατική Τάξη, σφυρηλάτησε δεσμούς που δοκιμάστηκαν από την περίοδο του μεσοπολέμου μέχρι σήμερα, διαμορφώνοντας μια κοινή βάση συσπείρωσης του ταξικού εργατικού κινήματος και της ομοσπονδίας αγροτικών συλλόγων της Άρτας.
Η σημερινή δουλειά πρέπει κατά την γνώμη μας να καταλήξει και σε μια κοινή πρόταση: να μετονομαστεί η πλατεία και η οδός Καραπάνου σε πλατεία και οδό «αγροτικής εξέγερσης του 1882».
